Land & Volk
Nederland heeft een unieke plaats in de Russische verbeelding. Zo wordt ons land, en worden wij, bekeken door Russische ogen.
Een interview is legendarisch als het een eigen pagina op Wikipedia heeft. Op 6 februari 2024 sprak Tucker Carlson in het Kremlin met Vladimir Poetin. Het verslag (127 minuten) biedt een goede of in elk geval ruime gelegenheid om de Russische kijk op de oorlog tegen Oekraïne te vernemen.
Wat wij tokkies of gabbers zouden noemen, en wat elders wordt aangeduid met white trash of hooligans – ongeveer dat heet in Rusland gopniki. Volkscultuur in een trainingspak.
Vanaf zijn zestiende fotografeert Игорь Мухин (1961). Met een Смена-8М. Dus wanneer hij in de jaren 80 onder kunstenaars en muzikanten is, heeft hij een geoefend oog – en een betere camera. Mukhin (soms Moukhin) ziet grote veranderingen, en begint ze vast te leggen.
Vrijheid van meningsuiting neemt overal af, al verschillen de redenen per regio. Ondertussen neemt de macht van Big Tech al net zoveel toe als de bemoeizucht ervan. Zo komt in de nieuwe tijd een haast vergeten sovjetantwoord weer in beeld: samizdat, de ondergrondse doe-het-zelf pers en distributie.
Bij een land en de vlag hoort ook een wapen. Nederland een leeuw, Frankrijk een haan, Nieuw-Zeeland een kiwi en de Verenigde Staten een zeearend. In Rusland is het een adelaar met twee koppen en drie kronen, en een man op een paard die net een draak heeft doodgestoken met een speer.
Wie de huidige Russische vlag ziet, denkt algauw ook aan de Nederlandse. Daarmee zit je meteen in de juiste richting omtrent de herkomst van de Russische driekleur: het wit-blauw-rood van de Russische Federatie stamt direct af van het rood-wit-blauw uit Nederland.
Rusland kent strenge wetten op het vlak van drugsbezit en -handel. Forse straffen ook. Dus komt de dealer niet aan huis, maar verstopt een кладмен (kladman) de bestelling, die de klant moet zien te vinden.
Een Russische Hall of Fame kun je maar op één manier beginnen: door die te lanceren, met wie anders dan Joeri Gagarin. Die op 12 april 1961 als een eenvoudige jongen van 27 de Vostok 1 in stapte, zich de ruimte in liet schieten, en twee uur later terugkwam als wereldster.
Niemand in het Westen rijdt in een Russische auto of gebruikt een Russische computer. Je zou wel gek zijn: de Russen hebben zelf ook liever BMW en Apple. Maar op je smartphone staat wel Russische technologie – als je slim bent tenminste. Want dan gebruik je Telegram.
Vroeg wees geworden werd Sergei Lobovikov (= Сергей Лобовиков, 1870-1941) op zijn veertiende van een dorp naar de provinciestad Vyatka gestuurd (nu Kirov), waar hij later ereburger van zou worden. Het was de bedoeling dat hij werd opgeleid tot verkoper en fotograaf. De rest is geschiedenis, die je vooral moet zien (verkoper werd het niet).
Gebouwen die je kent van zien, maar waar je niet de officiële naam van weet. Als dat een competitie was, zou dit winnen: de Pokrov- of Basiliuskathedraal aan het Rode Plein in Moskou, ingewijd in 1561, beter Kathedraal van de Voorbede van de Moeder Gods op de Greppel.
Van alle Russische feest- en traditiedagen, en dat zijn er veel, is Nieuwjaar of Novy God misschien wel de belangrijkste. Ook een feestdag van minstens twee dagen: het begint op 31-12, met Christmas, the Fourth of July and Thanksgiving, All Rolled Into One (The New York Times, 2018).
Drie vrienden. Vier trips naar Rusland. Moskou in de lente, Kamtsjatka in de herfst, en in de winter het Baikalmeer, Moermansk, Salechard en Sint-Petersburg. Moet je kijken waar die drie vervolgens mee terugkwamen. ‘Whatever man wishes to see in our Mother Russia, is there to find.’
Veel Russen wonen in een ander land. Ook hier flinke cijfers: naar schatting tussen de 20 en 30 miljoen. Ondertussen groeit in eigen land het aantal mensen dat vertrekken wil, jongeren voorop. Het kan niet anders of dat zegt iets over het klimaat, in de breedste zin des woords.
Het grootste land ter wereld (Size Matters) neemt een heel andere positie in als het gaat om inwoneraantal. De nummer 1 in oppervlakte is pas nummer 9 in bevolking, en staat op het punt te verdwijnen uit de top 10. Ruslands bevolking krimpt.
Minimaal twee dingen moet je weten over een van de klassieke symbolen voor Rusland. Ten eerste dat de matroesjka (матрёшка) pas in Rusland wordt gemaakt sinds eind negentiende eeuw (ca. 1890). Er zit ook iets Japans in (sommigen beweren Chinees), en van oorsprong is het kinderspeelgoed. Ten tweede, en let op, een matroesjka is een matroesjka.
Nadat de Sovjet-Unie uiteenviel (1991) maakte Alexey Titarenko (1962) in thuisstad Sint-Petersburg zijn misschien wel beste foto’s. Ten minste veel van zijn bekendste, te vinden in o.a. City of Shadows (Город теней). Er viel ook veel te registreren, maar Titarenko deed meer dan dat.
Rusland heeft niet de beste reputatie als het aankomt op lhbt/lgbt-rechten en -acceptatie. Maar het is er niet onmogelijk en ook niet strafbaar om met wat voor oriëntatie dan ook door het leven te gaan. Wel verboden (sinds 2013) is propaganda van niet-traditionele seksuele relaties (Wikipedia).
In Rusland betaal je met de roebel. En met kopeken. Die je vast nog nooit gezien hebt als je nooit in Rusland bent geweest. Maar daarvoor is er nu internet, en straks gaan er weer vliegtuigen. Hier alvast over het geld dat je dan nodig hebt. En over waar de woorden voor geld vandaan komen.
‘Encounters with Russians from six different generations help us get to know a Russia beyond Moscow and the Kremlin. Away from the 75th Victory Day parade and displays of military might, we meet the people of Russia. They tell us of a nation poised between tradition and the future.’
Een getatoeëerde hand of nek, niemand die er nog van schrikt of opkijkt. De tatoeage is normaal geworden. Saai misschien wel. Dat ligt net wat anders met de gezichtstattoo. Toch wel erg in your face. Of niet (meer)? Over de kringen (Russische natuurlijk) waarin de face tatoo normaal geworden is, en over de mensen die er dagelijks mee leven.
Fotograaf, model en auteur, met een verleden dat zo’n loopbaan niet direct waarschijnlijk maakte. Portret van Gosha Bergal (Гоша Бергал) op Zen Yandex, en van recent in Paws for thought: a heartwarming photo diary about a rescue dog and his owner (The Calvert Journal, 2020). Over hoe een knieblessure en een hond tot nieuwe wegen leidden.
Korte documentairefilm (11 m) uit 2013 over liefde liefde liefde, ofwel Любовь x 3. Love. Love. Love. gaat over liefde in alle fasen van het leven, vanuit vrouwelijk perspectief. ‘A Sundance-winning short on the many shapes of Russian affection’ (meer op IMDb), met ljoebov gemaakt.
In Chess in Russia Is Like Baseball in America (Big Think, 2011, 2 m) schetst Anatoli Karpov (1951) de status en positie van schaken in Rusland. ‘Chess became national game,’ zegt hij aan het eind. ‘Like you have here in America, you have baseball. And so, Russia has chess.’
Een feestdag zal niet elke Rus erin zien, maar een bijzondere datum is 1 september zeker. Op deze День Знаний (dag van kennis, sinds 1984) wordt kennis geëerd en gevierd – maar die verkrijg je natuurlijk niet zomaar. Dus is 1 september ook de dag waarop Russische kinderen terug (of voor het eerst) naar school moeten. Gaat met festiviteiten gepaard, maar als de первый звонок (eerste bel) klinkt, zijn vrijheid en vakantie mooi voorbij.
Niet fluiten in huis. Gaan zitten voor een reis begint. In de spiegel kijken als je terug naar huis moet omdat je iets vergeten bent. Zomaar wat willekeurige voorschriften die voorspoed moeten bevorderen, of het onheil afwenden. Rusland heeft een heel arsenaal daarvan.
Zoveel niet-Russen er op de wereld zijn, zoveel stereotypen bestaan er over de wel-Russen. Ze drinken wodka als water en overleven op augurken en bietensoep. Alle vrouwen boven de vijftig zien eruit als een boerin of oma, mannen van boven de vijftig zijn er niet. O ja. Russen houden van Adidas, Russen glimlachen niet, Rusland is niet te begrijpen enz. Stereotypen ook hier, en er komt nog veel meer.
Geen al te spannend onderwerp, denk je misschien. Het werd ook hier gedacht. Maar recentelijk (tussen april en juli 2020) verschenen drie producties over het Russische dorp die je dan toch eens moet zien. Varlamov, RussianPlus en Russian from Russia over de заброшенные (verlaten), revived en уснувшими (slapende) dorpen, en de stand van het Russisch platteland.
Een dichter bij wie je het vaak eerder hebt over zijn dood dan over leven of werk. Net niet in de Club van 27, maar het scheelde weinig. In september 2001 zou Boris Ryzhy 27 worden, in maart beroofde hij zichzelf van het leven. Uit zijn Завещание (testament): Договоримся так: когда умру, ты кресть поставишь над моей могилой: we spreken het zo af: wanneer ik sterf, plaats jij een kruis boven mijn graf.
Getypeerd als (en zie vooral) The photographer using an iPhone to document life on the margins of Russian society (rferl, 2020) en Photographer Documents the Gritty Streets of Russia With an iPhone (My Modern Met, 2018). Foto’s ook te zien in een collage (4 m) hieronder, iets vergelijkbaars maar dan langer (13 m) in Dmitry Markov – Дмитрий Марков #Черновик (Arthur Erhan, 2018).
Переверни Пластинку = draai de plaat om. In het Engels Flipside. Documentaire (2016) over vinyl in Rusland. En over platen toen vinyl er niet was of niet mocht: geperst in röntgenfoto’s. Zie Met deze röntgenfoto’s werd verboden muziek de Sovjet-Unie in gesmokkeld (Vice/Noisey, 2017) en When Rock Was Banned in the Soviet Union, Teens Took to Bootlegged Recordings on X-Rays (Smithsonian Magazine, 2015).
Колыма – родина нашего страха = Kolyma – geboorteplaats van onze angst. Documentaire (gemaakt voor YouTube) over Ruslands zwartere (of ontbrekende) bladzijden. Bleef niet onopgemerkt, en ook niet onbesproken. Zie onder meer Gulag Documentary Takes Russian YouTube by Storm (The Moscow Times, 30 april 2019).
Toegegeven, God Save the Queen is niet onaardig. En ons eigen Wilhelmus had ook iets kunnen worden, als dat Duitse bloed en die Spaanse koning er tenminste uit gelaten waren. Maar het volkslied met de meeste grandeur is natuurlijk het Russische. En om te spreken met de slotwoorden (так было, так есть и так будет всегда): zo was het, zo is het, en zo zal het altijd zijn.
Een Russisch boek dat iedereen minstens één keer gelezen moet hebben is Преступление и наказание (Crime and Punishment, Misdaad en straf) van Fjodor Dostojevski. Zegt ook Jordan Peterson (hier en hier) en zeggen er wel meer, maar dan minder welbespraakt.
Siberië scoort waarschijnlijk hoog op de lijst van gebieden waar een mens liever niet woont. Want ja, het is er koud. Niet overal (Siberië is nogal groot), maar in sommige delen is het erg koud. Ojmjakon (in Jakoetië) is er beroemd om. De thermometer zakte er al eens tot min 71 graden (Celsius), waarmee de plaats wereldrecordhouder kou in bewoonde gebieden werd.
In 2017 kon je in de bioscoop The Death of Stalin zien. Meer daarover op IMDB, Filmkrant, VPRO Cinema en Wikipedia; trailer op YouTube. Zie ook In Russia, nobody’s laughing at Iannucci’s The Death of Stalin (The Guardian, 2017).
Russen staan niet bekend als een volk dat gul is met de glimlach. Lachen naar mensen die je niet of nauwelijks kent, dat is meer iets voor gekken, verdacht, of gewoon onnodig. Смех без причины – признак дурачины (lachen zonder reden is een teken van dwaasheid). Je kunt ook stellen: Russen bewaren de glimlach voor wanneer die echt gemeend is.
Een Rus die Engels praat, klinkt als een crimineel (vanaf 1:00). En Russisch klinkt volgens Trevor Noah ‘like someone’s playing a vinyl backwards’ (imitatie vanaf 4:06). Plus meer humor over Russen, Rusland en het Russisch, door o.a. Louis C.K. Met daarna, door Ronald Reagan, grappen van de Russen zelf.
Tatoeëerder Herman IX uit Moskou (website , VK) en filmmaker Stepan Vetoshnikov (Vimeo) reizen in twee maanden van Kaliningrad naar Vladivostok (ruim 7000 kilometer), op het geld dat Herman onderweg verdient. Documentaire, kunst en roadmovie: het is van alles bij elkaar en niks te veel.
Russen houden van Adidas. Dat voert terug op de Olympische Spelen van 1980 (Moskou) – hoe dat in elkaar zit is te lezen via links hieronder. Kijken: Why Slavs wear Adidas, en nog twee over het merk met de три полоски (tri paloski), drie strepen.
Weinig kleur te zien of nodig in het werk van fotograaf Aleksey Myakishev (Алексей Мякишев). Geboren (1971) in Kirov (of Киров), tot 1934 Vyatka en soms nog zo genoemd. Vyatka is ook de naam van een van Myakishevs bekendste projecten, de fotoserie (2014) waarin hij mensen en leven van zijn geboortestreek vastlegde.
Richtlijnen, adviezen en waarschuwingen: clips over wat in Rusland niet of nooit te doen. Veel open deuren en dingen die je zelf ook wel kon bedenken. Toch nuttig om even kennis van te nemen, zeker voor wie oostwaarts reist.
The Modern Russian Design (of новый русский дизайн) gaat over grafisch ontwerp in Rusland. Cyrillische letters en tekens in creatieve vorm, van de laatste 20 jaar. Fraai werk en onderhoudende verhalen, door kleurrijke ontwerpers.
Владимир Владимирович Путин is Vladimir Vladimirovitsj Poetin. Geboren in Leningrad (nu Sint-Petersburg) op 7 oktober 1952, президент (= president) sinds Boris Jeltsin (met deze toespraak) aftrad op 31 december 1999. Al de hele 21ste eeuw is Poetin босс ofwel de baas. Ook toen Medvedev het officieel even was.
Russen zelf zeggen dat Умом Россию не понять: de geest kan Rusland niet begrijpen. Woorden uit (en titel van) een gedicht (1866) van Fjodor Tjoettsjev (in het Russisch Фёдор Тютчев):
Умом Россию не понять,
Аршином общим не измерить:
У ней особенная стать –
В Россию можно только верить.
Oordelen over Россия (Rassieja, dat is Rusland) staat iedereen vrij. Maar (= но, en klinkt als no) de meeste Russen zullen daar maar weinig van verstaan en zich er nog minder van aantrekken. Verder: grote kans dat je Russen die het wel begrijpen kwaad maakt, en jezelf neerzet als een дурак (doerak) oftewel een dwaas.
